τεχνική επιμέλεια Σπύρος Τσαλαπάτας
Eptanisou 9 + Androu Str. Kypseli Athens
// curator + concept: Dr Kostas Prapoglou
Maria Adromachi Chatzinikolaou
composition - editing Costis Drygianakis
technical support Spyros Tsalapatas
Ο άξονας των θεμάτων που πραγματεύεται η καλλιτέχνης είναι το τρίπτυχο: Ιστορία-Μνήμη-Αρχεία.
Με βάση τον θεματικό αυτό άξονα και με πλήρη γνώση, ότι η σκιαγράφηση του παρόντος και του μέλλοντος γίνεται μέσα από τα ίχνη του παρελθόντος, η Χατζηνικολάου δημιουργεί εικαστικά έργα, τα οποία προσδιορίζουν το παιχνίδι ανάμεσα στο πραγματικό και το φανταστικό, την αλήθεια και την ψευδαίσθηση.
Με ερευνητικά εργαλεία την ιστορία, την συλλογική μνήμη και τα αρχεία, με τεκμηρίωση και διεπιστημονική προσέγγιση, προσπαθεί να τροφοδοτήσει με νέες αναγνώσεις και απαντήσεις ερωτήματα που προκύπτουν από την ενασχόληση με το παρελθόν.
Επαναδραστηριοποιεί και ανατροφοδοτεί την ιστορική μνήμη και παράλληλα κινητοποιεί την προσωπική βιωμένη μνήμη του θεατή-αποδέκτη.
Σε μια αλληλεπίδραση της ιστορικής πληροφορίας με τα υλικά στοιχεία αυτής προχωρεί σε καλλιτεχνική πράξη-εργασία.
Παράλληλα τα έργα της στοιχειοθετούν ένα διάλογο ανάμεσα στην καλλιτεχνική πράξη και το αντικείμενο της ιστορίας-μνήμης, σε μια απόπειρα κάλυψης ρωγμών και κενών.
Το νέο project της Χατζηνικολάου, μέρος του οποίου παρουσιάζεται στη συγκεκριμένη έκθεση, με τον τίτλο Life patterns (Μοτίβα ζωής) έχει σαν αντικείμενο έρευνας και εργασίας τα τσιμεντοπλακάκια και τα μωσαϊκά που παρήγαγε από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα το παλιό εργοστάσιο Μεφσούτ. Ένα αντικείμενο που αν και οικείο μπορεί να περνά απαρατήρητο· μία σημαντική υπογραφή από τη σχετικά πρόσφατη ιστορία του Βόλου, αναγνωρίσιμη υποσυνείδητα μάλλον παρά συνειδητά.
Μετά από προσωπική έρευνα και μελέτη, η Χατζηνικολάου συγκέντρωσε υλικά-ιστορικά τεκμήρια του εργοστασίου και με πολύτροπες εικαστικές επεμβάσεις πάνω στην ύλη-ιστορικό τεκμήριο δημιούργησε και μας παραδίδει ένα έργο λιτό, μοναδικό σε ύφος και ποιότητα.
Τα έργα της συγκεκριμένης έκθεσης αναπτύσσονται σε τρεις ενότητες σε ότι αφορά την επεξεργασία του υλικού της, χωρίς να αλλάζει ο θεματικός άξονας.
Στη πρώτη ενότητα υπάρχουν αυθεντικά πλακάκια του εργοστασίου που χρονολογούνται από το 1905, τα οποία η καλλιτέχνης έχει συγκεντρώσει μετά από έρευνα σε διάφορους χώρους, απομεινάρια και σπαράγματα μιας εποχής, φορτωμένα με μνήμες και βιώματα προσωπικά, αλλά και της ευρύτερης κοινότητας.
Σε αυτά χωρίς να καταλύει τη γεωμετρία του αντικειμένου-έργου και αφού τα φροντίζει από τη φθορά, επεμβαίνει ζωγραφικά.
Τα ζωγραφικά της θέματα αναφέρονται σε μνήμες προσωπικές, αφορούν σχόλια για τον τόπο, το χρόνο, τη φθορά, την παρουσία, αλλά και την απουσία, την ψευδαίσθηση, την έλλειψη και αποπνέουν ένα αίσθημα χαρμολύπης για το χθες και το σήμερα.
Το σχέδιό της υλοποιημένο με μαύρο χρώμα, είναι πολύ δυνατό, σωστό και προσεγμένο, αποδεικνύοντας ότι η καλλιτέχνης γνωρίζει πολύ καλά όλα τα μυστικά του.
Στη δεύτερη ενότητα χρησιμοποιεί πάλι γνήσια πλακάκια στα οποία με τη τεχνική του black light, αγαπημένη της Χατζηνικολάου, προβάλλει πάνω σε αυτά λέξεις, οι οποίες ζωντανεύουν όταν τις «φωτίσει» η μνήμη, όπως αναπολώ, ενθύμιο, χρόνος, λήθη, θραύσμα, κ.α. και λέξεις που αφορούν τη χρήση του έργου-αντικειμένου, όπως, εστία, ρίζες, διαμένω, κατοικία, κ.α.
Η Τρίτη ενότητα αποτελείται από έργα αυτόνομα με το ίδιο πάντα θέμα. Ζωγραφικές συνθέσεις με μαύρο χρώμα πάνω στο τζάμι σε πρώτο επίπεδο και στο βάθος εικόνες πλακιδίων τυπωμένες, οι οποίες δημιουργούν μια τρίτη διάσταση-βάθος. Αυτή η διάσταση δίνει την αίσθηση του χώρου και του χρόνου στο χθες και στο σήμερα. Τα σχέδια έχουν θέματα που αφορούν το παρελθόν, αλλά και το σήμερα ειδικά στην μεταχείριση-καταστροφή του υλικού-αντικειμένου του παρελθόντος, με έλλειψη ευαισθησίας, αποδεικνύοντας την άγνοια για την ιστορική αξία και την μοναδικότητα του αντικειμένου.
Ένα project εν ενεργεία και με συνέχεια «Τα μοτίβα ζωής» της Μαρίας-Ανδρομάχης Χατζηνικολάου, μας παραδίδει ένα εικαστικό έργο, το οποίο ενεργοποιεί την μνήμη και παράλληλα προβληματίζει για τη σχέση μας με το παρελθόν και τη λειτουργία της μνήμης πάνω σε αυτό.
Σε μια εποχή όπως η σημερινή στην οποία η καθημερινότητα μας διαλύει και μας αποπροσανατολίζει από καίρια ερωτήματα που αφορούν το παρελθόν και τη σύνδεσή του με το παρόν και το μέλλον, το έργο της Χατζηνικολάου, εκτός από την αισθητική ευχαρίστηση, μας το υπενθυμίζει.
«Οι χρωματισμοί των δεν έχουσι φόβον να πάθωσί τι…»
Το εργοστάσιο μωσαϊκών πλακών της μαλτέζικης οικογένειας Μεφσούτ, που ιδρύθηκε το 1904, υπήρξε μία ακόμη βολιώτικη βιομηχανία που η φήμη της ξεπέρασε τα όρια της πόλης, αλλά και της Ελλάδας.
Το σωζόμενο κτήριό του στη συμβολή των οδών Πολυμέρη και Ιατρού Τζάνου είναι ένα υποβλητικό κτήριο του μεσοπολέμου, εξαιρετικής αρχιτεκτονικής, που εντυπωσιάζει τον περαστικό χάρη στα ιδιαίτερα στοιχεία του, τα τριγωνικά αετώματα και τους φεγγίτες της οροφής, τα παράθυρα με τα διακοσμητικά περιθώρια, ενώ παράλληλα τον προ(σ)καλεί σ’ ένα ταξίδι στο χρόνο προσπαθώντας να ανασυνθέσει το παρελθόν και να αποκαλύψει τα μυστικά του. Αντίθετα με τα άλλα βιομηχανικά κτήρια που αναπτύχθηκαν, για ευνόητους λόγους, γύρω από το λιμάνι και το σιδηροδρομικό σταθμό (την πρώτη βιομηχανική περιοχή της πόλης), το εργοστάσιο Μεφσούτ, όπως και η αλευροβιομηχανία Καπουρνιώτη-Παντή (που όμως σήμερα δεν σώζεται), κτίστηκε κοντά στην παραλία και το οίκημα αποτελεί σήμερα μια ευχάριστη αρχιτεκτονική ανάσα για την περιοχή αυτή.
Κάθε φορά που περνούσα από κει, είχα την έντονη επιθυμία να δω το εσωτερικό του με την κρυφή ελπίδα να διακρίνω κάποια παλιά αρχεία. Κι αυτό συνέβη επιτέλους ένα βροχερό πρωινό του Οκτώβρη του 2015, όταν πρωτοπέρασα τη σιδερένια πόρτα του, προκειμένου να διασώσουμε το αρχείο του στα Γ.Α.Κ. – Αρχεία Ν. Μαγνησίας. Σε αντίθεση με την πολύβουη και πολυσύχναστη Πολυμέρη, μια ησυχία βασίλευε στο εσωτερικό του κτηρίου. Κι όπως επίσης συμβαίνει με τα παλιά βιομηχανικά κτήρια, μέσα σ’ αυτή τη σιωπή ήταν διάχυτη μια μελαγχολική διάθεση και θλίψη λόγω της αποβιομηχάνισης, παράλληλα όμως με ένα δέος. Δέος για το μεράκι με το οποίο είχαν φροντίσει το κτήριο οι ιδιοκτήτες τους, προσέχοντας και τις λεπτομέρειες ακόμη. Δέος για την παλιά αυτή βιομηχανία που επί δεκαετίες κοσμούσε με εκείνα τα εκπληκτικά δάπεδα τα «περικαλή μέγαρα» αλλά και «πάσης τάξεως οικίας» και καταστήματα, ναούς, ξενοδοχεία, καφενεία, λουτρά, δημόσια κτήρια του Βόλου, καθώς και άλλων επαρχιών. Από διαφημιστικό έντυπο του εργοστασίου γνωρίζουμε για μερικά κτήρια της πόλης: το Πτωχοκομείο και το Ορφανοτροφείο, το Μαιευτήριο και το Βρεφοκομείο, μία πτέρυγα του Πολιτικού Νοσοκομείου, την τράπεζα Κοσμαδόπουλου, την (προσεισμική) καθολική εκκλησία, το εργοστάσιο της Ηλεκτρικής Εταιρείας, καθώς επίσης το ναό της Αγριάς και τη Γεωργική Σχολή Λάρισας. Επίσης το σανατόριο του γιατρού Γιώργου Καραμάνη στα Χάνια του Πηλίου. Ο γιατρός μάλιστα είχε κρατήσει δειγματολόγιο των πλακών του εργοστασίου στο προσωπικό του αρχείο που φυλάσσεται στα Γ.Α.Κ. Μαγνησίας. Το εργοστάσιο συνεπώς είχε άρρηκτα συνδεθεί με την καθημερινότητα των Βολιωτών και δεν θα ήταν υπερβολή αν υποστηριχθεί ότι συνέβαλλε στη διαμόρφωση της αισθητικής τους.
Τα χαρακτηριστικά τσιμεντοπλακίδια Μεφσούτ ήταν έργα τέχνης τόσο για τα καλλιτεχνικά σχέδια και τους λαμπρούς χρωματισμούς τους όσο και για την τεχνική και την ποιότητα της κατασκευής τους, γεγονός που τα καθιστούσε περιζήτητα. «Οι χρωματισμοί των είναι εγκεχαραγμένοι (φυτευτοί) βαθέως, και δεν έχουσι φόβον εκ της προστριβής των ποδών, να πάθωσί τι, τουναντίον διατηρούνται ζωηροί και ανεξάλειπτοι», τα δε σχήματα ήταν εφαρμοσμένα «μετά μεγάλης μαθηματικής ακριβείας», δήλωναν με περηφάνια οι ιδιοκτήτες στο διαφημιστικό έντυπο.
Όταν οι σεισμοί της δεκαετίας του ’50 ισοπέδωσαν το Βόλο καταστρέφοντας τη μοναδική του αρχιτεκτονική φυσιογνωμία, ελάχιστα κτήρια διασώθηκαν για να μας θυμίζουν σήμερα εκείνη την εποχή. Ανάμεσά τους το οίκημα των Γ.Α.Κ. Μαγνησίας (δωρεά Ελπίδας Πιτσιώρη-Μαντζώρου). Τα δάπεδα δύο εσωτερικών χώρων του έχουν ασπρόμαυρες πλάκες Μεφσούτ με περίφημα γεωμετρικά σχήματα προσφέροντας μοναδική αισθητική απόλαυση και παράλληλα την εντύπωση ότι το χθες είναι παρόν.
Αννίτα Πρασσά
Δρ Ιστορικός, Αρχειονόμος
Προϊσταμένη Γ.Α.Κ. – Αρχείων Ν Μαγνησίας
